گروههای عاملی و دسته بندی ترکیبات آلی
یک گروه عاملی یک یا چند اتم بخصوص با نحوه اتصال بهم بخصوص و مشخص است که حضور آن در یک ترکیب خواص ویژهای به آن ترکیب میدهد. بعبارتی ترکیبات دارای گروه عاملی یکسان، خواص کمابیش یکسانی از خود نشان میدهند و ترکیبات دارای گروه عاملی متفاوت، خواص کمابیش متفاوتی دارند. بعنوان مثال گروه عاملی الکلی بصورت OH است و هر ترکیب دارای این گروه عاملی میتواند با فلزات فعالی مثل سدیم واکنش بدهد و گاز هیدروژن تولید کند (شبیه واکنش فلز سدیم با آب).
گروههای عاملی نقش مهم و تعیین کنندهای در تعیین خواص فیزیکی و شیمیائی مواد آلی دارند و از این مواد آلی براساس گروههای عاملی دستهبندی و بررسی میشوند. مواد آلی که نوع و تعداد گروههای عاملی موجود در آنها کاملا یکسان است، در فرمولهای خود باندازه یک یا چند CH2 باهم متفاوت خواهند بود و ترکیبات همرده یا همولوگ در نظر گرفته خواهند شد که براساس نوع و تعداد گروههای عاملی موجود نامگذاری میشوند. بعنوان مثال ترکیبات CH3OH و CH3CH2OH و CH3CH2CH2OH و .... ترکیبات همولوگی هستند که گروه عاملی الکلی OH دارند و جز دسته الکلها طبقه بندی میشوند و الکل محسوب میشوند. در ادامه با گروههای عاملی و خواص مربوطه آشنا خواهیم شد.
علاوه بر گروههای عاملی میتوان ترکیبات آلی را براساس نوع اتمهای موجود به هیدروکربنها و غیرهیدروکربنها طبقه بندی نمود. هیدروکربنها ترکیبات آلی هستند که فقط از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده اند، درحالیکه در غیرهیدروکربنها علاوه بر کربن و هیدروژن عناصر دیگری مثل اکسیژن، نیتروژن، گوگرد، فسفر و ... حضور دارند. غیر هیدروکربنها را میتوان براساس نوع عناصر موجود (بجز کربن و هیدروژن) به ترکیبات اکسیژن دار، ترکیبات نیتروژن دار، ترکیبات هالوژن دار و..... طبقه بندی نمود.
موقع مطالعه ترکیبات آلی هردو دسته بندی یاد شده (دسته بندی بر اساس گروههای عاملی و دسته بندی براساس نوع اتمهای موجود) معمولا باهم بکار گرفته میشوند. در اینجا نیز ما بهمین صورت عمل خواهیم کرد. در ابتدا هیدروکربنها و گروههای عاملی موجود و سپس غیر هیدروکربنها مثل ترکیبات اکسیژندار و گروههای عاملی مربوطه را بررسی خواهیم نمود.
هیدروکربنها به دو دسته آلیفاتیک و آروماتیک طبقه بندی میشوند که آلیفاتیکها شامل آلکانها، آلکنها، آلکینها، سیکلوآلکانها و...... و آروماتیکها شامل بنزن، نفتالن، مشتقات آنها و ... میشوند که در ادامه بررسی خواهند شد. در مورد ترکیبات اکسیژندار الکلها، اترها، آلدهیدها، کتونها، اسیدهای کربوکسیلیک، استرها و فنل ها و در مورد ترکیبات نیتروژندار آمینها و آمیدها را بررسی خواهیم کرد. برای هر دسته با گروه عاملی مربوطه، فرمول مولکولی عمومی، ایزومری، نامگذاری، خواص فیزیکی و خواص شیمیائی یا واکنشهای مهم بصورت مقدماتی آشنا خواهیم شد.